گاهی مسئله اصلی در ارتودنسی این است که فونداسیون فک بالا، برای جا دادن دندان ها “تنگ” است. در این شرایط، ارتودنتیست نمی تواند صرفاً با سیم و براکت دندان ها را ردیف کند. چرا؟ چون اصلاً جای کافی برای اینکار وجود ندار! در این موارد ما از دستگاه هایرکس در ارتودنسی استفاده می کنیم.
این وسیله فلزی که در سقف دهان قرار می گیرد، وظیفه دارد تا فک بالا را عریض تر کند. در این مطلب قرار است ذرهبینمان را روی این دستگاه بگذاریم. و ببینیم دقیقاً چطور کار می کند، چه حسی دارد و چطور باید با آن کنار آمد.
جدول راهنمای سریع استفاده از هایرکس
| موضوع | وضعیت نرمال و مورد انتظار | نکته کلیدی برای والدین |
|---|---|---|
| درد و فشار | فشار در بینی و دندان ها بلافاصله بعد از پیچاندن | از مسکن ساده قبل یا بعد از پیچاندن استفاده کنید. |
| فاصله دندان جلو | ایجاد فاصله ۱ تا چند میلی متری بین دندان های پیشین | نشانه عالی موفقیت است؛ نگران بستن آن نباشید. |
| صحبت کردن | کمی نوک زبانی و ترشح زیاد بزاق در هفته اول | کودک را تشویق کنید بلند کتاب بخواند تا زبانش عادت کند. |
| مدت زمان چرخش | معمولاً ۲ تا ۴ هفته (طبق دستور دقیق پزشک) | هرگز بیشتر یا کمتر از دستور پزشک نچرخانید. |
| مدت ماندن دستگاه | حدود ۴ تا ۶ ماه در دهان می ماند (حتی بعد از پایان پیچاندن) | برای استخوان سازی در درز باز شده، دستگاه باید ثابت بماند. |
چرا فک بالا به این دستگاه نیاز پیدا می کند و اصلا هایرکس چیست؟
بگذارید با یک آناتومی ساده شروع کنیم. فک بالای ما (ماکسیلا)، برخلاف فک پایین، یک تکه استخوان یکپارچه نیست. فک بالا از دو نیمه چپ و راست تشکیل شده که در وسط سقف دهان به هم می رسند. در دوران کودکی و نوجوانی، محل اتصال این دو نیمه (که به آن درز میانی کام می گویند) هنوز استخوانی نشده و غضروفی است.
دستگاه هایرکس در ارتودنسی یا Hyrax (که مخفف Hygienic Rapid Expander است)، یک وسیله فلزی ثابت است که به دندان های آسیاب بزرگ در دو طرف فک بالا متصل می شود. در وسط این دستگاه، یک پیچ مخصوص تعبیه شده است. وقتی این پیچ چرخانده می شود، دو بازوی دستگاه به دندان ها و استخوان فک فشار وارد می کنند و به آرامی دو نیمه فک بالا را از هم دور می کنند.
چرا از دستگاه هایرکس در ارتودنسی استفاده می کنیم؟
سه دلیل اصلی که دکتر ارتودنسی این دستگاه را تجویز می کند عبارتند از:
درمان کراس بایت خلفی (Posterior Crossbite)
در حالت نرمال، فک بالا باید مثل درب جعبه، روی فک پایین (جعبه) بیفتد و آن را بپوشاند. اگر فک بالا تنگ باشد، دندان های بالا داخل دندان های پایین قرار می گیرند. هایرکس فک بالا را پهن می کند تا این رابطه درست شود.
کمبود فضای شدید و شلوغی دندان ها
وقتی فک تنگ است، دندان ها جا برای رویش ندارند. به جای کشیدن دندان، هایرکس با پهن کردن قوس فکی، فضای جدید و وسیعی برای دندان ها می سازد.
مشکلات تنفسی
کف حفره بینی، سقف دهان است. وقتی هایرکس سقف دهان را پهن می کند، راه هوایی بینی هم بازتر می شود و تنفس فرد به شکل چشمگیری بهتر می شود.
چطور دستگاه را تنظیم می کنند؟
شاید ترسناک ترین بخش دستگاه هایرکس در ارتودنسی برای والدین، مسئولیت “چرخش پیچ” آن باشد. دکتر ارتودنسی به شما یک کلید کوچک می دهد و می گوید: “هر شب یک دور پیچ را بچرخان.” شاید فکر کنید کار سخت یا دردناکی است، اما واقعیت بسیار ساده تر از این حرف هاست.
راهنمای گام به گام چرخاندن کلید در دستگاه هایرکس
- از کودک بخواهید روی تخت یا مبل دراز بکشد و سرش را عقب ببرد. نور کافی (چراغ قوه موبایل) را روی سقف دهان بیندازید.
- در وسط دستگاه، یک پیچ استوانه با چند سوراخ می بینید. کلید را داخل سوراخی که روبروی شماست قرار دهید.
- کلید را به آرامی اما قاطع به سمت گلو (عقب دهان) فشار دهید. پیچ می چرخد و سوراخ جدید ظاهر می شود.
- وقتی چرخش کامل شد، کلید را بدون اینکه به عقب برگردانید، از سمت پایین و عقب خارج کنید. (مواظب باشید پیچ را برنگردانید).
حس بیمار در حین انجام این کار چطور است؟
در لحظه چرخاندن و چند دقیقه بعد از آن، کودک احساس فشار (نه درد تیز) در ناحیه بینی، زیر چشم ها و دندان ها می کند. این حس کاملاً طبیعی است و نشانه این است که دستگاه دارد کارش را درست انجام می دهد. معمولاً بعد از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، این حس از بین می رود.
چرا در طول درمان با هایرکس بین دندان ها فاصله می افتد؟
یکی از لحظات جالب در طول درمان با دستگاه هایرکس در ارتودنسی، زمانی است که یک روز صبح بیدار می شوید و می بینید بین دو دندان جلویی (سانترال) فرزندتان یک فاصله نسبتا بزرگ ایجاد شدهاست. خیلی از والدین با ترس تماس می گیرند که “دندان های بچه ام باز شد!”
باید به شما تبریک بگوییم! این فاصله بین دندان ها (Diastema)، بهترین نشانه موفقیت درمان است. این یعنی فشار دستگاه توانسته بر مقاومت استخوان غلبه کند و درز میانی کام واقعاً باز شده است. نگران این فاصله نباشید؛ در ماه های آینده، فیبرهای لثه دندان ها را دوباره به هم نزدیک می کنند و ارتودنتیست بقیه فضا را با بریس می بندد. این فاصله یعنی فک پهن شده؛ و فضای کافی برای تمام دندان ها الان وجود دارد.
تفاوت هایرکس با سایر دستگاه های پهن کننده چیست؟
شاید اسم دستگاه های دیگری مثل “هَس” (Haas) یا پلاک متحرک پیچ دار را هم شنیدهباشید. ولی با اختلاف هایرکس از آن ها بهتر و محبوب تر است. چرا؟ به این دلایل:
هایرکس کاملاً فلزی است
بر خلاف دستگاه “هَس” که بخش های اکریلیکی (پلاستیکی) دارد که روی سقف دهان می چسبد، هایرکس تمام فلزی است و با سقف دهان فاصله دارد. این یعنی تمیز کردن آن بسیار راحت تر است و لثه زیر آن ملتهب نمی شود. به همین خاطر به آن “Hygienic” (بهداشتی) می گویند.
قدرت بالاتری دارد
برخلاف پلاک های متحرک که بیشتر دندان ها را هل می دهند، هایرکس به قدری محکم است که مستقیماً روی استخوان اثر می گذارد و تغییرات اسکلتی واقعی ایجاد می کند.
زندگی با دستگاه هایرکس چگونه است؟
زندگی با دستگاه هایرکس در ارتودنسی چالش های خودش را دارد، اما انسان موجودی است که زود عادت می کند. در این بخش مهم ترین نکاتی که میبایست در این خصوص بدانید را با هم مرور می کنیم:
تغذیه و تکلم در زمانی که هایرکس دارید
در روزهای اول، زبان مدام به این جسم خارجی در سقف دهان برخورد می کند. این موضوع باعث می شود صرف غذا سخت شود و تکلم کمی تغییر کند (نوک زبانی حرف زدن). همچنین ممکن است آب دهان زیاد شود. نگران نباشید؛ معمولاً ظرف ۳ تا ۵ روز، زبان جای خودش را پیدا می کند و همه چیز عادی می شود.
غذاهای ممنوعه این ها هستند:
- غذاهای رشتهای و بلند (مثل رشته پلو، پنیر پیتزای کش دار، ساقه سبزیجات) بزرگترین دشمن هایرکس هستند.
- این ها دور پیچ و بازوهای فلزی می پیچند و گیر می کنند و ممکن است باعث عق زدن کودک شوند.
- در این دوره، غذاها را خرد کنید و از خوراکی های چسبناک مثل آدامس و گز به شدت دوری کنید.
بیشتر بخوانید: تغذیه در زمان ارتودنسی (لیست غذاهای نرم + غذاهای ممنوعه ارتودنسی)
رعایت بهداشت دهان و دندان در طول درمان
از آنجایی که بین دستگاه و سقف دهان فاصله است، غذا می تواند آنجا گیر کند.
- بعد از هر وعده، با فشار آب دهان را بشویید.
- از مسواک برای تمیز کردن اطراف دستگاه استفاده کنید. اما بهترین ابزار، همان “واترجت” است که قبلاً صحبت کردیم. فشار آب به راحتی هر چیزی که زیر پیچ گیر کرده باشد را شلیک می کند و بیرون می آورد.
بیشتر بخوانید: چند نکته بسیار ساده برای رعایت بهداشت دندان های ارتودنسی شده!
آیا هایرکس برای بزرگسالان هم کاربرد دارد؟
این سوال مهمی است. همانطور که گفتیم، درز میانی کام در اواخر نوجوانی (حدود ۱۵ تا ۱۸ سالگی) کاملاً استخوانی و سفت می شود. بنابراین، دستگاه هایرکس در ارتودنسی به تنهایی نمی تواند فک یک فرد ۲۵ ساله را باز کند. اگر برای بزرگسال استفاده شود، فقط دندان ها را به بیرون هل می دهد و ممکن است باعث آسیب به لثه و تحلیل ریشه شود.
برای بزرگسالانی که نیاز به پهن کردن فک دارند، دو راه وجود دارد
- روش SARPE (جراحی): جراح ابتدا درز فک را در اتاق عمل باز می کند و سپس دستگاه هایرکس کارش را انجام می دهد.
- استفاده از مینی اسکرو (MARPE/MSE): نسل جدیدی از هایرکس که با پیچ به استخوان سقف دهان وصل می شود و با فشار بسیار زیاد می تواند حتی فک بزرگسالان را هم باز کند (بدون جراحی وسیع).
سوالات پرتکرار در خصوص دستگاه هایرکس در ارتودنسی
اشکالی ندارد، اما هرگز سعی نکنید با دو دور چرخاندن در شب بعد جبران کنید. همان روند عادی (شبی یک دور) را ادامه دهید و فقط درمان یک روز دیرتر تمام می شود.
دردناک نیست، اما یک حس فشار عجیب در بینی و صورت ایجاد می کند که برخی کودکان آن را به “خارش توی دماغ” تشبیه می کنند.
چون استخوان جدید باید در فضای باز شده تشکیل شود. اگر دستگاه زود برداشته شود، فک دوباره جمع شده و به حالت اول برمی گردد.
با گیره کاغذ یا سنجاق قفلی این کار را نکنید! خطرناک است. فوراً به مطب بروید و یک کلید جدید بگیرید.