فضا نگهدار ارتودنسی چیست و چه کاربردی دارد؟
اغلبِ کودکان، حدوداً در سن 3 سالگی یک دست کامل دندان شیری دارند. این دندان ها هرچند ظریف و موقت هستند، اما برای دوران کودکی بسیار مناسبند. دندان شیری به کودک کمک می کند تا غذاهای جامد را به خوبی بجود، به خوبی صحبت کند و خلاصه تا سن رویش دائمی مشکلی از بابت جویدن و صحبت کردن نداشته‌باشند. اما در برخی موارد دندان های شیری زودتر از موعد می افتند. یا حتی با وجود افتادن به موقع این دندان ها، دندان دائمی هنوز در نمی آید. اینجاست که یک متخصص ارتودنسی، از فضا نگهدار یا اسپیس مینتینر برای دلبند شما استفاده می کند. اینکه فضانگهدار چیست و چه کاربردی دارد را در این مقاله بخوانید.
فضا نگهدار ارتودنسی چیست؟
فضا نگهدارنده یا نگهدار یا (Space Maintainers) نوعی وسیله یا دستگاه ارتودنسی است که به منظور حفظ فضای بین دندان ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این وسیله معمولا در کودکانی که زودتر از موعد دندان شیری خود را از دست می دهد استفاده می شود. هرچند در مواقعی که دندان دائمی کودک هنوز در نیامده‌باشد نیز، به صورت مشابه برای مدیریت فضا در جای خالی دندان استفاده می شود و کابرد دارد.
چرا به اسپیس مینتینرها نیاز داریم؟
زمانی که از فضا نگهدارها استفاده می کنیم به دنبال دو هدف هستیم. برای اینکه بدانید این دو هدف کدامند بیایید خودتان هم تصور کنید. اینطور تصور کنید که، کودک شما یک دندان خود را از دست داده‌است (در ادامه می‌خوانید چرا ممکن است کودک دندان شیری را از دست دهد).
اکنون که دندان شیری بنا به هر دلیلی زودتر از دست می رود چه اتفاقی ممکن است برای دندان های کودک بی افتد؟ 2 حالت وجود دارد:
- اول اینکه یک فضای خالی بین دندان ها ایجاد می شود و با جویدن غذا (یا صحبت کردن و اتفاقات مشابه دیگر)، سایر دندان های شیری یه صورت بسیار جزئی جابجا می شوند. یعنی به سمت فضای خالی میروند. این یعنی دندان های شیری کج می شوند.
- مهمترین پیامد زودتر افتادن یک دندان شیری (سوای از اینکه سایر دندان های شیری ممکن است کج شوند)، کج در آمدن یا بد در آمدن دندان دائمی جایگزینش است.
چرا دندان شیری ممکن است زودتر از موعد بیافتد؟
مهم ترین دلایل رشد زودتر از موعد این دندان ها عبارتند از:
- وارد شدن ضربه یا ترومای جدی به صورت و دندان کودک
- وارد شدن ضربه اتفاقی به دندان شیری که لق شده‌است.
- پوسیدگی دندان در صورتی که جدی باشد
- استفاده طولانی مدت از بطری شیشه شیر
- بیماری ژنتیکی
- عفونت دندان بیش از حد و درمان نشده
دقیقا چه زمانی باید از فضانگهدارها استفاده کنیم؟
برای اینکه بدانید دندان های شیری به چه ترتیبی در می آیند و به چه ترتیبی می افتند و زمان افتادن هر کدام حدودا در چه سنی است، ابتدا به مقاله (روند رویش دندان دائمی) سر بزنید. ما در آن مقاله درباره سن افتادن دندان های شیری و رویش دندان های دائمی توضیحاتی داده‌ایم که به کارتان خواهد آمد.
اگر دندان ها زودتر از آن بازه های زمانی بی افتند، شما باید فضا نگهدار استفاده کنید. به این نکته هم توجه کنید که اگر دندان شیری در سر موعد بی افتد معمولا طول خواهد کشید تا دندان دائمی جایگزینش جوانه بزند.
بنابراین بعد از اینکه کمی صبر کردید و متوجه شدید دندان دائمی در کار نیست حتما به متخصص ارتودنسی مراجعه کنید اگر دیرتر مراجعه کنید بعدها با مشکل برمیخورید و متحمل هزینه ارتودنسی خواهید شد.
انواع لوازم نگهدارنده فضا در ارتودنسی کدامند؟
ما دو مدل فضا نگهدار ارتودنسی داریم یا بهتر بگوییم دو دسته ثابت و متحرک داریم. دستگاه ها فضا نگهدارنده ثابت معمولا برای کودکان و بچه های کم سن و سال استفاده می شوند اما دستگاه های متحرک بیشتر برای بچه های بزرگتر یا حتی بزگسالان کاربرد دارند.
متخصصان ارتودنسی بر اساس اینکه چه تعداد فضا در قوس فکی وجود دارد و اینکه موقعیت این فضاهای خالی کجاست از فضانگهدار ثابت یا متحرک استفاده می کنند. اگر هم بخواهیم وارد جزئیات شویم معمولا برای کودکان از 3 دستگاه زیر بیشتر استفاده می شود:
فضا نگهدار ثابت یک طرفه (Band-and-loop device)
این رایجترین نوع فضا نگهدار در ارتودنسی است و در دسته لوازم ثابت قرار دارد. بیشتر برای نگهداشتن فضا در انتهای قوس فکی کاربرد دارد. مثلا اگر یک یا چند دندان آسیاب از دست رفته‌باشد، از این دستگاه استفاده خواهد شد.
قوس لینگوال (Lingual holding arch)
گاهی اوقات تعداد دندان های شیری از دست رفته، زیاد است و دست بر قضا در هر دو طرف قو فکی از دست رفته اند. در چنین شرایطی از دستگاه زیر استفاده می شود که قوس نگهدارنده‌لینگوال خوانده‌می‌شود.
ترانس پالاتال آرچ (Transpalatal arch)
از این فضانگهدار ارتودنسی بیشتر برای حفظ و مدیریت فضا در فک بالا استفاده می شود. نگهدارنده در این روش به دو دندان مشابه در دو طرف قوس فکی متصل می شود.
نگهدارنده ارتودنسی دیستال شو (Distal shoe appliance)
این دستگاه ثابت بر روی دندان آسیاب یا مولار اول کودک نصب می شود. با از دست رفتن دندان، فضای اولین دندان مولر دائمی را حفظ می کند.
نکته مهم درباره اسپیس مینتینر ها
این لوازم را به صورت سفارسی می سازند. یعنی در اصل متناسب با دندان ها و وضعیت منحصر به فرد هر کودک طراحی می شوند. متخصص ارتودنسی اندازه فضای بین دندانی و دندان های مجاور را مشخص کرده و برای ساخت نگهدارنده به لابراتوار میفرستد. دستگاه کودک شما به درد کودکان دیگر نمیخورد زیرا برای مشکل خاص کودک شما طراحی شده است.
پاسخ به سوالات رایج
بله ممکن است بزرگسالان به این وسیله نیاز پیدا کنند. مثلا وقتی دندانشان از دست می رود، تا زمان جایگزینی با ایمپلنت یا پروتزهای دیگر می شود از فضا نگهدار برایشان استفاده کرد.
متخصص دندانپزشکی اطفال هم از این وسیله با همان اهداف استفاده می کند.